Zonguldak’ın tarihini en iyi şekilde bilen ve araştıran Zonguldak’ın arşiv uzmanı ve yazar Ekrem Murat Zaman, şimdide Yeni Cami ve Ulu Cami’nin yapımını ele aldı.
Zaman sosyal medya hesabından yaptığı paylaşım şu şekilde:
“Zonguldak’ta Ulu Camii’nin Yapımı: Zonguldak'ın en eski camisi ULU CAMİ'nin, 1901 yılında varlığı biliniyor. (Yeni kaza olan Zonguldak’ta, 1318 (1901) yılında Hükümet Dairesi, Bahriye Dairesi, Ma’den-i Hümayun Dairesi, telgraf ve postahane, bir cami, iki kilise, bir hastane, 250 hane, 3 han, 120 dükkan, 5 otel, 4 fabrika bulunmaktadır.)
1906 tarihli (1 numaralı) fotoğrafta Ulu Caminin minaresi tek şerefeli olarak görülüyor. Caminin bulunduğu aynı yere caminin yenisi 1948 yılında, Vakıf kurularak Zonguldak Müftülüğü ile birlikte yapılır. Caminin iki şerefeli yeni minaresi ise (2 ve 3 numaraları fotoğraflarda görüldüğü gibi) 1957 yılında Ali Barlı tarafından yaptırılır.
Zonguldak’ta Yeni Camii’nin Yapımı:
Zonguldak'ın kaza merkezi olması dolayısıyla müceddeden (yeni, yeniden) bir cami inşa edilmesi için Ereğli Maden-i Hümayunu arazisinden bir arsa tahsisi istirhamı ifadeleriyle gündeme getirilir. 1904'te Kastamonu Valisi Mehmet Enis Paşa; nüfusu kaza olduktan sonra çoğalan ve "mevkien çok dar olan" Zonguldak'ta cami inşasına uygun görülen tek arsanın Ereğli Maden-i Hümayun Nezaretine ait olduğunu ve Nezaret memurlarının arsayı cami yapımına tahsis etmediklerini, zorluk çıkardıklarını, II. Abdülhamit'e şikâyet etmiştir. Şikâyet dilekçesinde Bahriye Nezaretine bu konuda talimat verilmesini arz etmiştir. Bunun üzerine, 28.10.1904 Cuma, Zonguldak'ta iane-i ahali ile vücuda getirilecek cami-i şerifin maden arsası üzerine inşasına mümanaat olunmaması (engellenmemesi) emredilmiştir.
Zonguldak merkezinde bulunan Yeni Camii'nin inşasının, bu dilekçenin sonuçlandırılması üzerine gerçekleştiği düşünülmektedir. Halkın ibadet gereksinimini karşılamak üzere mevcut camilerin yetersiz kaldığının anlaşılması üzerine, yeni ibadet mahallerinin inşası için, çıkarılan kömür üzerinden kömür ocakları sahiplerinden bir miktar kesinti yapılması gündeme gelmiştir. Daha sonra bazı Kömür ocağı sahibi Hıristiyanların, bu uygulamayı şikayet etmeleri üzerine, 04.06.1908 Perşembe, Zonguldak Maden Ocaklarında çalışmakta olan ameleye mahsus olmak üzere bir hastahane, pazar, cami, hamam ve mektep tesis ve küşadı için ocak sahipleriyle meclis-i idare azalarından oluşan bir komisyon teşkil edilerek çıkarılan kömürden ton başına para alındığı vs.nin Kastamonu Vilayeti'nden bildirilmesi kararlaştırılmıştır.
Müslüman halkın dini duygularını güçlendirmek amacına yönelik olarak, 14.06.1914 Pazar, Zonguldak'ta Hükümet Dairesi karşısındaki Yeni camii şerif minberine teberrüken sakal-ı şerif ihsanı yapılmıştır. Dini duyguları istismar eden ve cami yaptırma bahanesiyle halktan zorla para toplayanlara da rastlanmaktadır. Nitekim 11.08.1914 Salı tarihli arşiv belgesinde; Zonguldak'ta maden amelelerinden donanma ve cami ianesi (cami yardımı) toplayan maden amelesi Reşit’in bilahare eşkıyalığa başlayarak jandarma tarafından yakalandığından tahkikat ve takibata gerek kalmadığı bilgisi yer almaktadır.
1910 tarihli 4 numaralı fotoğrafta Yeni Caminin temeli görülmektedir. Caminin girişinde 1925 yapım yılı yazısı bulunmaktadır. Ancak bu tarih, sonradan yapılan minaresinin yapım tarihi olmalıdır.”
