GACA köyü Zonguldak`ın en eski yerleşim yerlerindendir. Bir Osmanlı köyüdür.
Yer olarak ; Elvanpazarcık`ın batısında kalmaktadır. Ulutan Barajı`nın üstünde olarakta anlaşılabilir.
Köyün halk arasında kullanılan eski adı Gaca'dır .
Gaca veya Gacal,Gajal,Romani("Çingene") dilinde "yabancı" anlamına gelir ve özellikle Rumeli Romlarının Türklere ve Türkleşmiş Romlara verdiği bir isimdir.
“Gaca” isminin kökeni “Gaco” kelimesinden gelmektedir.Bu kelimenin anlamı; kökü Romen(Çingene) olan fakat Romenlikten çıkmış insanlar için kulanılan bir kelimedir.
Zonguldak Şehir Merkezi olmadan önce bu alanda ki en yakın yerleşim yeri Gaca Köyü ve çevresiydj.Bunu bugün söyle açıklamalıyız ;
Bugünden düşünüldüğünde sanki Gaca cok büyük bir merkez ve Zonguldak buraya bağlı bir mahalle olduğu algilanabilir.Bunun bugünkü karşılığı pek yok ! Aslında Gaca Köyü o zamanlar yine bir kaç haneden oluşan bir köy durumunda.Zonguldak Merkez bu köye en yakın sahil olduğu için balıkcılıkla ve kerestecilik ile uğraşanlar doğal olarak bu köyün insanlarından oluşabilir.Çingene kelimesi bugün cok yıpratılmışş bir kelimedir.Zonguldak`ta Gaca kelimesi de öyle.Halk arasında Gaca Köyüne Muhtar bile olamazsın“ gibi sözler kulanılmaktaydıı.O yüzden tarihi anlamaya calışacaksak bu algılardan da sıyrılmak gerekiyor.Zira biz tarihimizi algılarla ögrenmeyi çok severiz.Bu algıları yaratanlarda tarihi çarpıtmayı çok severler.
Cingeneleri araştırısanız altından bambaşka bir kültür çıkar.Osmanlı`da askeride bile geri hizmetlerde çok faydalı görevler verilmiş insanlar.Mesela, Fatih`döneminde Çingenelere Osmanlı topraklarında geçiş güzergahlarını tutma ve koruma görevi ,yani ‘derbentçi” görevleri verildi.Fatih aynı zamanda Batı Karadeniz`i Osmanlı topraklarına katan Padişahtır.
Zonguldak Bölgesi’ne de Rumeliden çok insan yerleştiğini ortak halk oyunları (Ciftetelli)den anlayabiliriz. Yani bu Zonguldaklıların Çingene olduğu anlamına gelmez. Zonguldak halkı Türkmendir ve Anadolu’nun çesitli yerlerinden (Batı Anadolu`dan ve Orta Anadolu`dan göçmüş insanlardan oluşuyor.Bir kısmı da Osmanlı öncesi Türklerin Kuzey Karadeniz den geçiş güzergahı sebebi ile buraya yerleşenlerden.Zonguldaklıların gerçek yerleşkesi Eregli ve Bartın Devrek,yenice bölgesidir.Zonguldak`a Göc Maden ocakları ile birlikte bu yerleşkelerden olmuştur.
Bütün bu bilgi ısığında Gaca Köyü bu yerleşkeninde tam geciş güzergahında ,Fatih döneminden sonra buraya yerleşmiş Romenlerin yerlestiği köy konumunda ve sonrasında Romenlikten çıkmış insanların yerleşkesi olduğu icin GACA olarak atlandırılma ihtimali çok yüksek.
Cingeneler baska zamanlarda da bu bölgeye geliyorlar.Çok daha sonra Istanbul`dan II.Mahmut zamanında uzaklaştırılması ile birlikte bu bölgeye geliyorlar.
Zonguldak`ta duyduğumuz fakat artık ismi resmi olarak kulanılmayan GACA yerleşkeşinin nüfusu bugün 200 civarındadır.Gaca Köyü Zonguldak Merkez`e 18 Klm uzaktadır.
1930 yıllara kadar Zonguldak‘ın Ankara`ya tek ulaşatığı yol bu köyden geçer.
Gaca Köyü,aslında bir kac köyden oluşmaktadır.Bugün kulanılan ismi ile Kardeşler Köyü,Alancık gibi yerleşkeler 1940 yılinda cikartilan Kanuna istinaden, Gaca Köyü isminin yabancı kökenli olduğu gerekcesi ile bu isimler konmuştur.Buna ramen bu bölgeye halk arasında halen GACA ismi kulanılmaktadır.
FOTORAF BiLGiLERi ;
10 Mayis 1939 tarihinde Zonguldak valisinin bu köye ziyareti esnasinda bir bayram günü cekilmis fotoraf,Vali ile birlikte gazetecilerde yer aldigi icin bu köyde kücük bir de tören yapilmistir.Gelen misafirlere kendilerine ait yemekler sunulmustur.Okul 1939 tarihine bakildiginda aslinda Zonguldak`ta cok az yerde bulunan bir binaya sahip oldugu gözükmektedir.
Hayati YILMAZ
Zonguldak Tarih.