İşte Hayati Yılmaz'ın kaleminden Zonguldak'ın akarsularına tarihi bir bakış;
AYNI BULUTUN YAĞMURLARI
Filyos Irmağı hakkında çok az şey biliyoruz.
Hiç bir ders kitaplarında geçmez.
Ciddi şekilde herhangi araştırma yapılmış bir akarsu değil.
Oysa yarım ada şeklinde olan ülkemizde ki coğrafyaya göre orta ölçekli bir nehirdir.
Türkiye akarsuları hakkında bile bilgilerimiz kısıtlı.
Türkiye`nin en uzun nehri ( Topraklarımızda doğup dökülen) Kızılırmak, Küçük Menderes ve Büyük Menderes ve Anadolu`da doğup Basra Körfezi`nden dökülen Fırat Nehri.
Batı Karadeniz`e dökülen iki büyük nehrimiz var.Bunlardan biri Filyos diğeri ise Bartın Irmağı.
Bartın Irmağı; Batı Karadeniz sınırları içinde doğup Karadeniz`e dökülen bir ırmaktır.Bir ucu Küre Dağları eteklerinden doğar, diğer ucu ise Karabük sınırları içinde doğup Bartın şehrine gelmeden, diğer kolu ile birleşerek, Bartın Limanı`ndan denize dökülür. Bartın Irmağı`nın Türkiye`de kendine has bir özeliği bulunur.Ülkede,üzerinde tek taşımacılık yapılan nehirdir.Bunun nedeni; eğimi çok az olması ve su akışının yavaş seyretmesinden kaynaklanır.
Antik bir nehirdir.Yani; Bartın ırmağı`ndan antik çağlarda da bahsedilir.Antik adı Parthenios Irmağı`dır. Kızlar Çayı olarakta bilinir.Bir rivayete göre ; Amasra Kraliçesi Amastris, kadınlarla birlikte bu nehirde yıkanırmış.O yüzden Kızlar nehri olarak adlandırılmış.
Filyos Nehri;
Bati Karadeniz`e dökülen en büyük ırmaktır.Doğduğu topraklar, Zonguldak sınırları dışında hatta Batı Karadeniz dışındadır.
İki kolu vardır.
Bir kolu "Bolu Su" olarak adlandırılır.İsminden de anlaşıldığı üzere Bolu sınırları içinde doğar. Abant Gölü yakınlarında doğup Bolu il sınırlarını geçip,E-5 ve TEM otoyollarının altından süzülerek, Şahpaze Şelalesi`den aldığı suları da birleştirerek, Mengen İlçesine varır. Ardından Devrek`e ulaşan ırmak ,Gökçebey Uçburgu mevkinde diğer kolu ile birleşerek Filyos`ta denize dökülür .Filyos Irmağı`nin Bolu su kolu 203 Km uzunluğundadır.
Filyos Irmağı`nın Gökçebey ve Karabük tarafından gelen kolu ise daha uzundur.Bu kola`da Soğanlı su adı verilir.
Bolu'nun Dörtdivan ilçesinin yükseklerinde doğar ve Gerede ilçesinden geçerek , Ilgaz Dağları eteklerine ulaşır, Melan Vadisinden geçip, Kastamonu'ya girmektedir. Kastamonu'dan da Zonguldak'a gelen çay, Filyos Limanı yanından Karadeniz'e dökülür.
Bu kolun uzunluğu resmi rakamlarda 288 km olmasına ramen, 350 km mesafeden daha fazladır.
Soğanlı suyun Karabük`te birleşen diğer kolu ise direk Ilgaz Dağlarının eteklerinden doğar.Bu kolda ilginç bir bilgiyi de benden duymuş olun. İncelemelerim sonucunda bu kol ile Türkiye`nin en büyük Nehri Kızılırmak`ı besleyen kolları arasında sadece 5 Km mesafe olması.Yani tepenin bir yamacı Filyos Nehrini beslerken, aynı bulutun yağmurları tepenin diğer yamacına düşer ve yamaçlardan süzülerek Kızılırmak`ı besler.
Değişik kolları olduğu için bir çok adları yer almaktadır.Yenice Nehri, Köroğlu Deresi, Ulu Su, Gerede Çayı, Melan Çayı, Akçay, Soğanlı Çayı,
Filyos Nehri`de antik bir nehirdir.
Nehrin günümüze kadar adları da farklılık göstermiştir. Billaos, Salyus,Tium gibi adlarla anılmışlar.
Filyos Çayı`nın Bolu Su kolu ,1500 Metre yükseklikten akarak ,Mengen`e kadar 800 metreye inerek, Zonguldak sınırlarından deniz seviyesine ulaşır. Mesela, Sakarya Irmağı bu kadar yükseklerden akmaz.
Aynı mesafede Sakarya Irmağı 200 metre yükseklikten akıp gelir.
Bu yüzden 1500 Metreden akıp gelen ve geçtiği güzergahlarda dağlık orman kesimi olmasından dolayı aşırı yağışlarda Sakarya Irmağından daha tehlikeli hale gelebilir.Bu yüzden yatağı daha geniştir.
Bir de bizim Zonguldak sınırları içinde doğup Karadeniz`e dökülen derelerimiz var.
Bunlardan en uzunu Üzülmez Deresi.
Derenin Çaydamar kolu Ova dağları olarak adlandırılan Ulutan Barajı sırtlarından doğup, 400 Metre yükseklerden akıp gelen sudur.
Diğer kolu ise Üzülmez.
Sapça tepelerinden akıp gelen dere uzunluğu yaklaşık 15 Km civarı.
Üzülmez Deresi`nin de antik isimleri var.
Üzülmez Deresi antik adı da Jaruk`tur .Bir diğer adı ise "Soonautes". Antik çağda Denizcileri kurtaran anlamına geliyor.
Üzülmez Deresinin bir diğer adı, Kaltichoros (καλλίχορος) Nehir (fluss)
Bunun yanında Gülüç Deresi`nin doğuş alanı da yine Ova Dağlarındandır.Antik Çağlarda efsane Lykos ırmağı.
Yine Cehenemağzı mağaradan çıkıp gelen su ise efsane Acerusia Irmağı`dır.
Metrom ;Köseağzı`na dökülen dere, Kesseh Irmağı olarakta adlandırılır.
Değirmenağzı`na dökülen ırmak ise adını "Menderes" şeklinde olmasından dolayı Oxinas Irmağı olarak adlandırılır.
Menderes`te , Oxinas`ta Kıvrımlı anlamına geliyor.
Kozlu Deresi pek antik isim olarak geçmez fakat Çatalağzı`nda Kazköy sahiline akan Sarı Dere olarak bilgimiz su antik zamanlarda Psylla fluss olarak adlandırılmış.
Kilimli ismine anlam katan dere ise , Pınar suyu anlamında olan Crenides Deresi olarak sayfalara geçmiş.
Filyos Irmağı günümüzde her ne kadar Çay olarak geçse de, geçmişte ırmak olarak dile getirilirdi.
